सिए मेख थापा,
महाप्रवन्धक, एनआईविएल एस क्यापिटल लि.
नेपालमा एक्स्पर्ट मर्चेन्ट बैंकर र पोर्टफोलियो म्यानेजरको अभाव पहिल्यैदेखि र अहिले पनि छ । नया“दिल्लीबाट चाटर्ड एकाउन्टेनसी पास गरेपछी केही समय व्यवशायीक काम गरेका मेख थापाले तुरुन्तै नेपाल धितोपत्र बोर्डमा नियुक्ती पाए । बोर्डमा हुँदाको राष्टिय अन्तराष्टिय अनुभवले उनलाई यति खंदीलो बनायो की नेपालमा पहिलो म्यूचुअल फण्ड चलाउन खुलेको कम्पनी सिद्धार्थ क्यापिटलले उृनलाई प्रमुख बनाएर भित्र्यायो ।
सिद्धार्थ क्यापिटलमा उनले शुरुदेखिको सबै काम गरे । नेपालको आधुनिक पुजीबजारमा व्यवशायीक रुपले म्यूचुअल फण्डको डिजाइनदेखि व्यवस्थापन गरे । सस्था अपरेशनमा आएपछी मेखभन्दा माथिल्लो हतमा धितोपत्र बोर्डबाटै उनीभन्दा सिनिएर ध्रुब तिम्सिना आइपुगे । दुबैमिलेर सिद्धार्थ क्यापिटलका २ वटा म्युचुअल फण्डका स्किम बजारमा ल्याए । दुबैल े लगानीकर्तालाई नसोचेको प्रतिफल पनि दियो । एउटा स्किम परिपक्व भएर खारेज भैसकदा त्यसले ५ गुणा प्रतिफल दिएको उदाहरण छ ।
यसैबिचमा मेख थापा अर्को कम्पनीमा जोडिए । उनी नेपाल इन्भेष्टमेन्ट बैंकको सहायक कम्पनी एनआइबिएर क्यापिटलको महाप्रवन्धक बने । यतिखेर उनले सम्हालेको कम्पनी नेपालको सबैभन्दा ठुलो कारोवार गर्ने मर्चेन्ट बैंकर हो । यो स“गै थापाको परिचय पनि फेरिएको छ । उनी एक्सपर्ट मर्चेन्ट बैंकर मात्रै बनेका छैनन, सिमित म्यूचुअल फण्ड मेनेजरमध्ये अग्रणी पनि देखिएका छ्न । उनलाई अरुभन्दा अलिक व्यवशायीक फण्ड मेनेजरको रुपमा चिनिन्छ ।
नवलपरासीमा जन्मिएका थापाले युवावयमै तय गरेको यो सफलता नेपाली युवाका लागि ईष्र्यालाग्दो उपलव्धी हो । नेपालमा म्यूचुअल फण्ड र ठुला लगानी बैंकहरुको स्थापनासँगै था,पाजस्ता फण्ड मेनेजरको आवश्यकता खटकेको छ । धेरै कम्पनीका लागि मेख थापाहरुको माग बढेको छ । ठिक ४ वर्ष अघि एनआइविएल क्यापिटलमा जोडिएका थापा अहिले एस क्यापिटल समेत गाभिएको कम्पनीको महाप्रवन्धक छन् । उनी अहिले आफ्नो कम्पनीलाई संघीय रुपमा उपत्यकाबाहिर बिस्तार गरिरहेका छन । मचेैन्ट बैंकिङ सेवामा नौला प्रयोग गर्न रुचाउने थापास“ग यो साता हामीलृे लामो कुराकानी गरेका थियौं । प्रस्तुत छ, सोही कुराकानीको संक्षिप्त अंश:
किन अहिले म्यूचुअल फण्डको बजार खुम्चदै गएको ?
म्यूचुअल फण्डको बजार यसरी खुम्चेको भन्न मिल्दैन । अहिले हाम्रो बजार वा नेप्सेमै जुन किसिमको गिरावट आइरहेको छ त्यसले गर्दा म्यूचुअल फण्ड पनि खुम्चेको हो कि भन्न सकिन्छ । बजार समग्रमा घट्दा म्युचुअल फण्डको लगानी जुन छ त्यो पनि घट्ने नै भयो । बजारमा आएका नयाँ फण्डहरु पनि तुरुन्त इन्भेष्ट गरि नहाल्नेअर्थात पर्ख र हेरको अवस्थामा रहेकाले समग्र म्यूचुअल फण्डको साइजपनि खुम्चीएको जस्तो देखिएको हो । बजार घट्ने चक्र समाप्त भएपछि यो पनि ठिक ठाउँमा आउँछ भन्ने लाग्छ ।
म्यूचुअल फण्डहरु इन्भेष्टर्स भन्दा पनि ट्रेडर बनेको आरोप छ नि ?
मैले सबै म्यूचुअल फण्डको केशमा भ्यू राख्न मिल्छ मिल्दैन ? जुन हाम्रो कम्पनीको केसमा कुरा गर्नुहुन्छ भने धेरैजसो पैसा लगानी नै भएको छ । धितोपत्र बोर्डले बनाएको लगानीको सिलिङ जुन छ, त्यो हामीले कहिल्यै तोडेनौं । अहिलेको बजारमा नै सर्ट टर्ममा फाइदा लिन खोज्नेहरुको जमात ठुलो देखिएको छ । बजार घटिरहेको अवस्थामा ठुला लगानीकर्ता र धेरै लगानीकर्ता साइलेन्स भएको अवस्थामा उनिहरुले नै बजार चलाएको जस्तो देखिन्छ ।अहिले म्युचुअल फण्डहरुले निक्कै कम मात्रै काम गरेका छन । ट्रेडर्सको जस्तो १.२ प्रतिशतमै नाफा बुक गरिहाल्ने र सर्ट टर्ममै आत्तिइहाल्ने फण्डहरु खास छन जस्तो लाग्दैन । एक दुईलाई केलाएर हेरेको छैन ।
यदी हाम्रो केशमा त इन्भेष्टमेन्ट र सेलिङको पोलिसीनै छ । कस्तो अवस्थामा वेच्ने कति प्रोफिट भएपछि वेच्ने भन्ने पोलिसी नै छ । त्यसमार्फत नै काम हुन्छ । हामीले सानो मुनाफा र घाटामा सेयर बेच्ने गरेका छैनोै । यदी कम प्रोफिटमै वेच्नुप¥यो भने इन्भेष्टमेन्ट कमिटिबाट निर्णय गराएर मात्र बेच्ने गर्छौ ।
आईपिओमा म्यूचुअल फण्डलाई आरक्षण दिनुहुन्न भन्ने माग पनि उठिरहेको छ नि ?
यसमा त म्यूचुअल फण्डको बुझाइनै गलत भयो जस्तो लाग्छ भलाई । म्यूचुअल फण्ड भनेको को हो त ? फण्ड म्यानेजर त होइन । म्यूचुअल फण्डका युनिट होल्डर्सहरु जुन छन उनिहरुलाई नै म्यूचुअल फण्ड भनिन्छ । त्यो भनेको पनि सर्बसाधारण लगानीकर्ता नै हुन । समग्रमा म्यूचुअल फण्ड भनेको त तिनै लगानीकर्ता त हुन नि ।
आइपिओमा आरक्षण हामीलाई दिइएको हैन । आधारण लगानीकर्तालाइृ नै आरक्षण दिइएको हो । यूचुअल फण्डलाई आरक्षण दिनु भनेको त उसका यूनिट होल्डर्सलाई दिनु हो । यो आरक्षण दिनु हुन्छ हुन्न त्यो नियमनकारी निकायको कुरा हो तर मलाई व्यक्तिगत रुपमा अझै आरक्षण दिनुपर्छ भन्ने लाग्छ किनभने अझै बजार घटिरहेकै छ । त्यो आरक्षणको सेयरले केही राहात भएको छ । कुनै कुनै कम्पनीले आईपीओमा पाएको सेयर छिटो छिटो आत्तिएर बेच्ने गरेका छन भने त्यसलाई कसरी रोक्न सकिन्छ त्यताचाँही सोच्नुपर्छ । आरक्षणको सेयरलाई दिर्घकालिन होल्ड गर्न थप केही पोलिसी बनाउन सकिन्छ तर आरक्षणनै गलत भयो भन्ने मलाई लागदैन ।
बजार घटिरहेको अवस्था त म्यूचुअल फण्डहरुलाई लगानीको लागी झनै अवसर हुनुपर्ने होइन ?
एकदमै सहि भन्नुभयो अहिले १८ सय ८१ पुगेको नेप्से घटेर १२ सय भन्दा पनि तल आएर कारोवार भैरहेको छ । सरसर्ती हेर्दा सबै म्यूचुअल फण्डहरुले लगानी गर्ने बेला हो । तर सबैलाई अझै डर के छ भने बजार अझै झर्छ कि भन्ने । यसरी बजार घटेको बेलामा म्यूचुअल फण्डले मात्रै लगानी गरिहाल्नुपर्छ भन्ने सोच छ त्यो गलत हो । लगानी भनेपछि त सबैको एकै हो नि किन म्यूचुअल फण्डमात्रै ? मुल्य घटेको छ जस्टिफाइ छ भने सबैको लागी सहि समय हो नि । बजार घटिरहृको बेलामा डर त सबैलाई छ । अहिले त बजारका सबै फण्डामेन्टलहरु पनि सकारात्मकतिर गैरहेको देखिन्छ । क्वाटली पनि सबैको आइसक्यो । बजारमा ब्याजदर पनि घट्दै आएको छ अव बजार विस्तारै सम्हालिनुपर्ने हो । मेरो बिचारमा अहिले जुन म्यूचुअल फण्डसँग पैसा छ उहाँहरु विस्तारै लगानीतिर लाग्दा उपयुक्त होला । फ्रेजवाइज गरेर उनीहरुले इन्ट्री हुनु राम्रो हुन्छ । दिर्घकालिन सोच राखेर लगानी गर्ने हो भने यो उपयुक्त समय हो भन्ने लाग्छ ।
कतिपय फण्डहरु सञ्चालनमा आएको २ वर्षसम्म पनि घाटामै छन, यस्तोमा लगानीकर्ताले कसरी विश्वास गर्ने ?
लगानीकर्ताले के बुझ्नु जरुरी छ भने म्यूचुअल फण्डमा पैसा हाल्ने भनेको छोटो् समयको लागी कन्फर्म नाफा होइन । म्यूचुअल फण्डले पैसा हाल्ने भनेको सेयरमा हो्, त्यो सेयर त आखिर घटबढ भैरहन्छ । निरन्तर सेयर घटिरहदाँ अहिले नयाँ आएका फण्डहरु त घाटामै छन । लगानीकर्ता लगायत सबै स्टेकहोल्डर्सहरुले के बुझ्नु जरुरी छ भने यो लगानी तत्कालको कन्र्फम प्रोफिट हैन । कुन फण्डमा लगानी गर्ने वा नगर्ने भन्ने लगानीकर्ताले हेर्नुपर्छ ।
अर्को कुरा यहाँ धेरै फण्ड म्यानेजरहरु पनि छन, कुन फण्ड म्यानेजरले के गर्न सक्छन् । उनिहरुको क्वालिटी कस्तो छ त्यो सबै हेरेर लगानी गनुपर्छ जस्तो लाग्छ । समग्र बजार घटिरहेको बेलामा म्यूचुअल फण्ड पनि घट्छ भन्ने बुझाइ हुनुपर्छ । अर्कोचाही भिन्न तरिकाले लगानी पनि गर्नुप¥यो । जुन कम्पनी भएपनि उही हो र सबै म्युचुअल फण्ड उस्तै हो भन्ने भन्दा पनि हामीसँग अल्टरनेटिभ पनि छ भनेर सोच्नुपरेयो ।
नेपालमा म्यूचुअल फण्डको लागि लगानीको लागी राम्रो क्षेत्र नभएको हो कि राम्रो स्किम ल्याउन नसकेका हुन ?
एउटा त लगानीको क्षेत्र पनि कम भएको हो । अहिले सबै क्षेत्रको सेयर घटेको छ । कुनै अल्टरनेटीभ छैन । घट्दा सबै घटेको छ बढ्यो भने सबै क्षेत्रको एकैपटक बढ्छ । हामीले जति नै लगानी विविधिकरणको कुरा गरे पनि त्यो हुन सकेको छैन ।
बजारमा बैंक घट्दा इन्स्योरेन्स बढ्नुपथ्र्यो वा जलबिद्युत माथि जानुप¥यो । सबै एकैपटक नराम्रो हुने त होइन होला । बजारले सबै स्टकको एउटै ट्रेन्ड फलो गर्ने गरेको देखियो । यसबाहेक नियमका कुरा पनि छ । जस्तो हामी अनलिस्टेड सेक्यूरेटिजमा जान चाहेर पनि सक्दैनौं, नियमले दिदैन । डिबेन्चरमा पैसा हाल्न समेत पाइदैन । धितोपत्र बोर्डको निती नै साघुरो भएकाले फण्डहरु पनि बाधिएका छन ।
सेयर बजार घट्न थालेको पनि २ वर्ष भैसक्यो अझै कति समय यस्तो रहला ?
यो त ठ्याक्कै यो बेला बढ्छ भन्न सकिने कुरा भएन । बजारलाई फण्डामेन्टल्ली कतिसम्म जानसक्छ हामीले अध्यायन गरिरहेका छौं । फरक फरक सिनारियोको पनि फरक एजम्सन गरेका छौं । अहिले अन्तिम त्रैमासको रिपोर्ट हेर्दा बाणिज्य बैंकहरुको पिई रेसियो १५ को रेञ्जमा आइसकेको छ । समग्रमा प्राइस टु बुक रेसियो हे¥यो भने ३ मा आइसकेको छ । स्टाडर्ड चाटर्ड, एभरेष्ट, एसविआई बैंकको मात्र अलिकति माथि होला । यसरी फण्डमेन्टलबाट हाम्रो बजार चल्दैन । अर्निङ पनि ठिकै मेन्टेन भैराको छ । फण्डामेन्टल्ली हेर्दा अव बजार धेरै झर्ने देखिदैन । अब बजार नबढीहाले पनि खासै तल आउने संभावना भने कम छ ।
यो बजारलाई सुर्धान के गर्नुपर्ला ?
केही पुर्वाधार बनाउनुपर्ने देखिन्छ । जस्तो अहिले अनलाइन कारोवार गर्ने भनेको थुप्रै भैसक्यो अहिलेसम्म फुलफ्रेजमा आउन सकेको छैन । डेमो पनि भैसक्यो, तर कारोवार हुदैन । अनलाइन कारोवारलाई प्रभावकारी रुपमा ल्याउनुप¥यो । इन्भेष्टर्सले डाइरेक्ट अर्डर गरेपछि नेप्सेको ट्रेडिङ सिस्टममा जानुप¥यो । अहिले त ब्रोकरलाई पठाउनुप¥यो भनेपछी म्यासेजिङ सिस्टमजस्तो मात्र भयो । बैंकलाई पनि लिंक गरेर पेमेन्ट सिस्टमलाई पनि फुलफ्रेजमा ल्याउने हो भने बजार माथि जान्छ । डि–म्याट एकाउन्ट र बैंक एकाउन्ट भएपछि ब्रोकरसँग टाइअप गरेर किन्दा पनि वेच्दा पनि खाताबाट पैसा आउने सेयर काटिने स्टम हुनुपर्छ । ब्रोकरको मार्जिन लेण्डीङको कुरा छ यसलाई पनि इफेक्टीभली अगाडी बढाउनुप¥यो । बैंकलाई ब्रोकर लाइसन्स दिने भनेको छ कुनकुन मोडालिटी हुनसक्छ त्यो ल्याउनुपर्छ । संस्थागत लगानीकर्ता र एनआरएनको कुरामात्र भैरहेको छ काम भएको छैन ।
मर्चेन्ट बैंकरको आन्दानी त निक्कै घटेछ नि ?
यसमा धेरै कुरा छ, हाम्रो केशमा हामीले मर्चेन्ट बैंकर मध्येमै लार्ज स्केलमै काम गर्न खोजेका हौं । हामी डि–म्याट, आरटिएस, इस्यू म्यानेजमेन्टमा पनि हामी नंबर १ मै छौं । हिजोको अवस्थामा सबै काम म्यानुअल बेसमा हुन्थ्यो । अचानक सबै चिज अनलाईन सिस्टममा आयो । कामचाँही ह्वात्तै घट्यो । पहिल्यै ठुलो सेटअप ग¥यौं । अहिले हाम्रो अपरेटिङ कष्ट बढ्यो । साखा खोल्ने मर्चेन्ट बैंकर हामी मात्रै हौं । ५ ओटा प्रदेशमा साखा खोलिसक्यौं, यो वर्ष भित्र बाँकी २ ओटामा पनि साखा विस्तार गर्छौं ।
अहिलेलाई कष्ट धेरै लागेपनि सर्भिसमा फोकस गरेर गैरहेका छौं । सन्जाल ठुलो हुदा आम्दानी त्यै अनुसार बढेन, घट्यो । यसैबिच धेरै नयाँ मर्चेन्ट बैंकर पनि आए बजारमा धेरै प्रतिस्प्रर्धा छ । एउटा कम्पनीको आरटिएसको काम बर्षको ५०÷६० हजारमा पनि गर्ने गरी प्रतिस्प्रर्धा छ । नयाँ कम्पनीले एक त काम नै कम पाएका छन अर्को सिक्नैको लागी पनि अलिकति पैसामा भएपनि काम लिने गरेका छन । अहिले हाम्रो इन्कम घट्यो तर खर्च घटेन । आन्दानीको सबै स्रोत घट्यो । यहि अवस्थामा आन्दानी अझै २।३ वर्ष स्थिर नै रहने देखिन्छ ।
आन्दानी छैन भने किन यती धेरै मर्चेन्ट बैंकरहरु खुलिरहेका छन ?
अचम्म छ हाम्रो देशमा लाइसेन्स भन्ने कुरामा कति धेरै मोह भएको । अहिले यो सेक्टरबाट राम्रो जनशक्ती पलायन भैरहेको छ । तुरुन्त नयाँ विजनेश आउने संभावना पनि देखिदैन । हुनत धितोपत्र बोर्डले नयाँ चिज पनि गर्न खोजिरहेको छ । ति नयाँ क्षेत्रहरु आएर स्थापित हुन अझै तिन चार वर्ष लाग्छ । धितोपत्र बोर्डले लगानीका दायरा नबढाउन्जेल यो विचको समय एकदमै च्यालेञ्ज हुन्छ । आन्दानीका क्षेत्रहरु घटिरहेका छन । तर पनि नयाँ कम्पनीहरुचाँही खुलिरहेका छन यो लाइसेन्सको कारणले पनि होला । धेरैजसो बैंकहरुलाई २० करोड क्यापिटल भनेको ठुलो कुरा भएन । बैंकको सहायक कम्पनी छ भन्न पनि पाइने र भविष्यमा राम्रो भयो भने काम पनि हुने भो भन्ने सोचको विकास भएको होला । अहिले खुलेका जतिपनि नयाँ कम्पनीहरु छन तिनीहरुले अनुभवी सिईओ पनि पाउन मुष्कील छ ।
मर्चेन्ट बैंकरहरुले नयाँ क्षेत्रमा जान खोजेको भनिन्छ, खासमा नयाँ क्षेत्र चाँही के हो ?
नयाँ क्षेत्र भनेर धितोपत्र बोर्डले मर्चेन्ट बैंकीङ नियमावली संसोधन गरेको छ । अव मचेन्ट बैंकरहरुलाई कर्पोरेट एडभाइजरी भनेर एउटा क्षेत्र तोक्देको छ । एडभाइजरी फङ्सन सेवा दिने भनेको छ । विजनेश प्लान, क्यापिटल रिस्ट्रक्चरीङ, भ्यालुयसन आदीमा हामीले परामर्श सेवा दिन सक्ने भनिएको छ । यो टोटल नयाँ सेक्टर हो, तर यसको गाइडलाइन पनि बनाएको छैन । यो सबै चिज हुन टाइम लाग्छ ।
बैंकहरुलाई ब्रोकर लाइसेन्स दिने भनेको छ त्यो मर्चेन्ट बैंकहरुलेनै चलाउने त होला नि ?
त्यो हामीलेनै चलाउने हो भनेर कसरी भन्न मिल्यो र । सव्सिडेरी खोलेर गर्ने रे भनियो । कताकता मैले सुनेको सतप्रतिसत सव्सीडेरी पनि हुने रे । राष्ट्र बैंकले पनि प्रष्ट निर्देशन जारी गरुेको छैन । मलाई लाग्छ अहिले जति ब्रोकर छ तिनीहरुलाइ नै बैंकले मेजर सेयर होल्ड गरेर वा म्यानेजमेन्टलाई कन्ट्रोलमा लिएर जाँदा वेटर हुन्थ्यो जस्तो लाग्छ । हामीलाई अहिले लागेको छ कि बैंकहरुले ब्रोकर लाइसेन्स लिएपछि सबै साखाहरुबाट सेयर किन्न बेच्न पाइने भयो भन्ठानेका छौं । तर यथार्थमा भन्दा बैंकहरुलाई तुरुन्त ब्रोकर लाइसन्स दिएर चलाउन सहज छैन । किनकी बेंकको आफ्नै काम छ । ब्रोकरेज सर्भिसको आइडिया छैन । बैंकहरुले गर्ने भनेपछि इन्टरनल कन्ट्रोल देखी सबै मिलाउन टाइम लाग्छ ।
तर ब्रोकरकोकाम बेंकले सक्दैन भन्नेचाँही होइन तर सबै काम गर्न टाइम लाग्छ । बैंकहरु अहिले अर्व कमाउने भैसके यो विजनेशबाट करोड कमाउन पनि मुश्किल छ , अहिले एउटा ब्रोकरले त्यही २/३ करोड कमाउने हो । ५० लाख क्यापिटल छ र पो २ करोड राम्रो नाफा हो । बैंकहरुको त ८ अर्व क्यापिटल छ २ करोड नाफा थपिएर बेंकलाई के नै फाइदा भयो र ? फेरी ब्रोकर थपिएपछी विजनेस र मुनाफा पनि बाडिन्छ । यसर्थ यसमा बैंकहरुको कमै चासो रहला ।
बैंकल् ब्रोकर लाइसेन्स लिएर कसरी कार्यन्वयनमा लान्छ, कसरी यो सिस्टमलाई डेभलप गर्छ र त्यो भन्दा पनि राष्ट्र बैंकले कस्तो पोलिसी बनाउाछ यि सबै कुराले हेर्दा सहज छैन । अहिलेलाई बैंकलाई ब्रोकर लाइसेन्स गफ गर्ने मेलोमात्र हो जस्तो लाग्छ ।
(भाद्र १० गते आइतबार सेयर बजार साप्ताहिकमा प्रकाशित)
प्रतिक्रिया दिनुहोस्