‘पहाडी मनको मधेसी नजर’ सिए विद्यार्थी केपी उपाध्यायको लेख

पुर्वपश्चिम राजमार्गमा पर्ने धनुषा जिल्लाको मनुहवा मेरो गाउको नाम हो।धानका बाला लहलह झुलेका पहेला खेतबाट बहने खुश्बु मादक लाग्छ,आफुलाइ भुमीपुत्र हु भन्दा बडो भाग्यमानी महसुस गर्छु।घर नजिकैको तोरीवारिमा फुलेका पहेला फुलहरु मेरा दिनका साइत बन्छन्। हजारौं जुनिहरु यहि जन्मिन पाँउ,स्वर्गको टुक्रा झै लाग्छ मेरो गाउँ।रामकृष्ण ढकालले गाएजस्तो हरेक विहान हिमाल देख्न  त पाउदिन तर टाढा सम्म फैलिएका हरिया फाटहरु देख्न पाउनु पनि मेरो अहोभाग्य हो ।

मलाइ थाह छ,यो पनि नेपाल हो,मेरो देश। हरेक पटक “सयौं थुङा फुलका हामी,एउटै माला नेपाली ….” गाउदा रास्ट्रप्रेमले छाती फुल्छ।मैथिली मेरो मातृभाषा हो,नेपाली  भाषापछि सबैभन्दा बढी बोलिने भाषा।काठमाडौंतिर हामी मधेसीलाई मान्छे होइन मधेसी हो भन्छन् अरे।जे होस्,म नेपाली हुनुमा गर्व गर्छु।

अचेल मेरो गाउँ नयाँ खबरले तातेको छ।ठुलाबडा भन्ने गर्छन्,नयाँ संविधानमा हामी मधेसीको अधिकार कटौती गरिदै छ रे,बिहे गर्न लागेका मेरा दाजु विहारबाट हुनेवाली भाउजुले नागरिकता नपाउने हुन् कि भनेर तनावमा छन्।यसै पनि हल्लैहल्लाले चल्ने मेरो गाउँ,अधिकारको विषयमा अति नै गम्भीर बनेको छ।आन्दोलननै अन्तिम बिकल्प हो भन्दै नेताहरु गाउँ चहार्न थालेका छन्।अधिक गाउले निरक्षर छन्,उनीहरु संविधानजस्तो कम्प्लेक्स विषयमा आफ्नो मत बनाउन सक्षम छैनन्।नागरिकता पाउनुपर्छ भन्नेसम्म थाहा छ,तर कस्तो किन कसरी जस्ता कुरा बुझ्न भारीनै हुने गर्छ।यस्ता विषयमा नेता,जमिनदार र ठुलाहरुमै भर पर्नु अन्तिम विकल्प हुन्थ्यो।आधा गाउँ आन्दोलनमा सरिक हुने भयो।

 कोहि भन्छन् यो स्वभिमानको लडाइँ हो।मधेसीले बोल्ने   भाषा,रहनसहन,संस्कृतिको छिमेकी मुलुक भारतका युपिबिहार राज्यसग समानता छ।यहि समानता अपहेलनाको कारण बन्न सक्दैन।

 जानि वा नजानि पहाडी मुलका दाजुभाइले हामीमाथी गरेको हेपाइ स्विकार गरुन्।एकजुट हुन आत्मसमिक्षा सबैले गर्न जरुरी हुन्छ।कतिले सोच्ने गर्छन् मोटरबाटो,कलकारखाना,भौगोलिक सहजता तराइमधेसमै छ कसरी हेपियो त? जब आफ्नै देशमा आफैलाई “धोती” भन्दै पराय व्यहार गरिन्छ  तब सुनकै थालीमा चौरासी ब्यन्जन खानुपरे पनि मन पोल्दो रहेछ।मलाइ थाहा छ,रुकुमरोल्पा अनि मुगुडोल्पाको विकटता।त्यहाँ बस्ने दाजुभाइलाई कति गाह्रो हुँदो होला,न गतिलो बाटो छ,न हाम्रो जस्तो जमिनबाट पानी निकाल्न सकिन्छ।

चामल, नुनको लागि हप्तौं लाइन लाग्नुपर्ने अबस्था छ।उनीहरुका दु:ख पनि शासकले सुन्न सक्दैनन् किनकी शासकहरु त सुगम काठमाडौमा मस्त निदाएका छन्।काठमाडौ मधेस नजिकै छ।समान हकका निम्ति ती हिमाली दाजुभाइको आवाज पनि मधेसले सुनाइदिनु पर्छ।र हाम्रो आत्मसम्मानको लागि सबैले साथ दिनुपर्छ।सयथरी बाजा एउटै ताल भएपछी सन्सारको कुनै शक्तिले हाम्रो एकतालाइ हल्लाउन सक्दैन,यो मजस्ता देशभक्त मधेसीको अटुट बिश्वास हो।

अन्तत,आन्दोलन हुने भयो।यो पटक आन्दोलनको जरो आत्मसम्मानको आशाबाट थियो।तर जबजब जनता स्वस्फूर्त रूपमा आन्दोलनमा होमिन थाले तबतब आन्दोलनको फाइदा लुट्न सबै आइपुगे।केही गलत तत्त्वले हिंसा मिसाउन थाले।आम नेपालीले जानेकै कुरा हो,जनताको रगत बगाउदै प्राप्त हुने उप्लब्धीको भरपुर मजा नेता अनि नेतामात्रैले लिने गर्छन्।सहिदहरु थपिदै गए,यस्तो माहोलको रणनीतिक फाइदा लुट्न बाहिरियाहरु पनि जमेर लागे।अझै पनि आन्दोलन जारी छ।

खुला सिमानाको फाइदा उठाउदै केही भारतियहरुले नागरिकता लगे भन्ने गरिन्छ।म एक मधेसको स्वभिमानी नेपाली भएर पर्श्न गर्छु,”के हाम्रो देशको प्रशासन यति धेरै कमजोर छ,को आफ्नो को पराय भनेर चिन्न सक्दैन?”।सच्चा मधेसी नेपालीको भाग खान आउने जो कोहिलाई तह लगाउन प्रशासन र जनता हातेमालो गर्दै अघि बढ्नैपर्ने हुन्छ।एकजना पहाडीमुलका साथीले भने,”साथी धोती भनेको बाहिरिया पो हो ,तिमी त आफ्नै दाजुभाइ हौ,नेपाली मधेसी हौ नि”।

उनले यसो भन्दा मलाइ सन्तोष मिलेको छ।मलाइ याद छ उ त्यही पहाडी नेपाली हो जसले म माथि हानथाप हुँदा मेरोलागि लड्न आएको थियो।उ भन्ने गर्थ्यो,”साथी म तिम्रो मिथिलाञ्चल पुग्दा मैथिलीमै बोल्छु है,नेपाली भाषापछि हिन्दी भन्दा मैथिलीमा आफ्नोपन देख्छु, बोल्न सिकाइदेउ है त।” 

म हुन्छ भन्दै मुन्टो हल्लाउथे।मेरा आँखाबाट हर्षाश्रु बग्थे,उसलाई थाहै नदि आँसु पुछ्थे,एक पहाडी मन भित्र यतिबिघ्न आफ्नोपन देख्दा म कल्पिन्थे समुन्न्त र समतामुलक नेपालीसमाजलाई।दुष्टहरुको जात,धर्म,राष्ट्रियता हुँदैन,यस्ता बग्रेल्ती दुष्टहरुको चङ्गुलमा राजनिती फसेको छ।आफू राजनीति खासै नबुझ्ने हुनाले एकजना ठुलै पार्टीका नेतालाई सोधेको थिए,”नेताज्यु राजनीति के हो?”।

नेताज्यु सुरु भए,”हेर केटा पत्रकारले सोधेको भए म रामराज्यवाला कितावी जवाफ दिन्थे, तलाइ म नेपालको ब्यबहारिक राजनितिको जवाफ दिन्छु,सुरुमा माग राख्ने,पूरा नभए आन्दोलन गर्ने,सहमती गर्ने,सरकारमा जाने लुट मच्चाउने,सरकार फेरिन लाग्दा सहमती तोड्ने,राजको पछाडि झुन्डिएको नीति त मजाक मात्र हो,खासमा जालेझेल र कलियुगको अधार्मिक खेलनै राजनीति हो,यहाँ जे देखिन्छ,पर्दा पछाडि कहानी अर्कै हुन्छ।यानीहाउ सत्तामा जाउ,त्यसै हैन ठुला नेताले राजनितीको अन्तिम लक्ष्यनै सत्ता हो भनेको।” नेताज्युले सबै ओकले,मानिस दुरदराज सम्म कुनै खतरा नदेखेपछि राज खोल्न डराउन्न अरे।सायद नेताज्यु सहि थिए होलान्।

मैले कतै पढेको थिए,छिमेकी मुलुकका एकजना दलित नेता भन्थे अरे,”दलितहरुलाइ शिक्षित र सम्पन्न बनायो भने त,राजनिति नै धरापमा परिहाल्छ नि,के भनेर भोट माग्ने।अहिले पो अधिकार,अनुदान र कोटाको ललिपप देखाएको छु”।नेतृत्व जब बेइमानीको बाटो अपनाउछ,आफ्नै बाआमामाथी पनि राजनिती गर्छ भन्छन्।हजारौंकोबलिदान मुर्खता र घमण्डले माटोमा मिलाएका उदाहरण खोज्न आफ्नै देशको इतिहास पल्टाए पुग्छ।शासन गर्दा एकदिन मर्नु पनि पर्छ भन्ने सत्यलाई बिर्सने अदुर्दर्शी नेताले खेल्ने भाडाकुटी खेलका सिकार नेपाली जनता भएका छन्।

एक समुदायका जायज मागहरुप्रती अर्को समुदाय उदासिन हुनुको पछाडि बिकृत राजनितिकै दोष छ।यसैपनि धरासायी अर्थतन्त्र भुकम्पपछि झन् खोक्रो बन्दै छ।तराइमधेसमा यति ठुलो उथलपुथल भैसक्दा कुनै उल्लेखनीय प्रगति हुन सकेको छैन।यसरी दाजुभाइ फुट्दा गवारले लुट्न थालेको जुगौ भैसक्यो।नेपाली माटो सुहाउँदो बिचार र दर्शनलाई चटक्कै बिर्सेर बनेको आयातित फोर्मुलायुक्त शासन ब्यबस्थाले कति क्रान्ती जन्माउने हो भन्न सकिन्न।आज आम पहाडी दाजुभाइ नाकाबन्दी र कालोबजारीको सिकार भएका छन।आम तराइमधेसका दाजुभाइले बन्दहडताल भोगेको महिनौं पुग्दै छ।यसबाट कुन नेपालीलाई फाइदा भो? शासनगर्ने र शासन गर्न लालायित सबै नेताले जवाफ दिनुपर्नेछ।

म आम नागरिक हु।मैले आफ्नो जिवनयापन सहज ढंगले गर्न पाउनुपर्छ।बिकासको मामलामा सयौ बर्ष पछि परेको मेरो देश दशकैपिच्छे क्रान्ति र रक्तपात सहन सक्तैन।मगन्तेनीतिमा चल्ने हाम्रो राजनितिक संस्कारले देश अगाडी बढ्ला ठान्नु महाभुल हुनेछ।सहि लाई सहि र गलतलाई गलत नभन्ने वा भन्न ढिला गर्ने बौद्धिकबर्ग र नागरिकसमाज पनि आजको दुर्दशाकोलागि उत्तिकै जिम्मेवार छन्।आफ्नो विवेक बिर्सेर अरुका बिचारको चस्मा लगाउदै सहि बोले सम्भावित फाइदा गुम्छ कि ठान्ने युवाबर्ग र अन्धोभक्ती गर्ने कार्यकर्ताहरुले एकपटक सोच्नैपर्ने हुन्छ,के हामीले कल्पेको नयाँ नेपाल यस्तै हो???

पृथ्वीनारायण शाह पहाडे हुन् ठान्ने केही उग्रमधेसी दाजुभाइले एकपटक सोच्नुपर्ने हुन्छ,के ईतिहास बदल्न सकिन्छ?।जोसले मात्रै बिगत बद्लिन्थ्यो भने,म नेपाललाई युरोपमा पार्ने थिए। हामी आज मिलेको खण्डमा भने सायद भबिस्य बदल्न सकिएला।सकारात्मक सोच्नु र
सकारात्मकता फैलाउनाले नै शान्तिको बाटो पहिल्याउन सकिन्छ।

युवाहरुले स्वविबेक प्रयोग गरेर एकजुट हुँदै पाइलाचालेमा रास्ट्र निर्माणको नौलो सुरुवात हुन सक्नेछ।प्रकृतिले मनमर्जी गर्दा भुकम्प,सुख्खापन,बाढिपहिरो आउँछ।नेतृत्वले मनमर्जि गर्दा हाइटी,सुडान र युगाण्डा जन्मिन्छ।त्यो मनमर्जी रोक्न युवा बिबेकशिल हुनै पर्छ अनि पो पहाड शान्त हुन्छ,मधेस शान्त हुन्छ…….नेपाल सुन्दर,शान्त र विशाल हुन्छ ।

नैतिकरुपले पतित राजनीतिले कहाँसम्म पुर्याउछ थाहा छैन तर देशप्रतिको एउटै भावनाले सदैव एकताको माला गास्ने छ।भावनात्मक एकताकोलागि  संस्कृतिक अभियानको जरुरत छ,के देशका प्रधानमन्त्री हातमा  सम्विधान बोकेर धोती र कुर्ताको पहिरनमा सकार्य र एकताको लागि मधेसी जनतामाझ जान तयार छन् ? सुरुवात यहिबाट हुने छ।  

मनमा नानाथरी कुरा खेलिरहदा,म टोल्हाउन पुगेछु,माइ(आमा)को बोलिले झस्के,”बेटा,कलिया एना उदास बैथल छियाइ,कि सोच रहल्छियै?”

(एक दिनलाई पहाडको नेपालीले  मधेसको नेपाली बनेर हेर्दा,लेखकको एक कल्पना)

केपी उपाध्याय
(नयाँ दिल्ली,भारत)